Profilaktyka logopedyczna w pierwszym roku życia dziecka

     Rozwój dziecka to jeden z najbardziej energochłonnych i najszybciej przebiegających procesów znanych ludzkości. Z perspektywy dorosłego człowieka, roczny maluch potrafi niewiele. Jednak jeśli spojrzeć na rozwój z szerszej perspektywy ogrom zmian jakie zachodzą w jego mózgu oraz to, w jakim tempie te zmiany zachodzą robi wrażenie. Mózg dziecka jest zdecydowanie bardziej plastyczny, niż w późniejszych okresach życia. Ma niebywałe zdolności kompensacyjne. Dlatego wczesna interwencja i profilaktyka na tym etapie jest najbardziej skuteczna. Młody mózg, w którym dopiero wytwarzają się ścieżki i połączenia nerwowe, w przypadku natrafienia na jakąś barierę, lub uszkodzenie którejś ze struktur ma duże szanse na ,,obejście’’ przeszkody i wytworzenie innej, ale równie skutecznej drogi przekazania impulsu. Mózg dorosłych również to potrafi – dlatego po udarach lub wypadkach możliwe jest częściowe, lub całkowite odzyskanie sprawności. Postępuje to jednak mniej skutecznie i dużo wolniej niż u rocznego, czy kilku miesięcznego dziecka. Dlatego kluczem do zapobiegania późniejszym trudnościom rozwojowym jest wnikliwa obserwacja dziecka i jego postępów w trakcie tych pierwszych miesięcy.

     Już pierwszymi krokami, tuż po urodzeniu dziecka, jest ocena malucha w skali APGAR. Te informacje mogą później dużo powiedzieć specjalistom w przypadku diagnozowania jakichś nieprawidłowości. Nie można jednak sugerować się nią na ślepo. Zdarzają się przypadki, w których maluchy z bardzo niską oceną pourodzeniową nigdy później nie wykazały żadnych opóźnień ani zaburzeń rozwoju i odwrotnie – czasem dzieci zdobywające i 10 punktów w pierwszych minutach życia mogą z czasem okazać się niepełnosprawne.

     Równie istotne jest przesiewowe badanie słuchu. To od jego wyniku wiele zależy w późniejszym rozwoju mowy u dzieci. Mimo to, narządy niemowląt są niezwykle wrażliwe, dlatego też mimo pozytywnego wyniku badania na rodzica spada dalsza obserwacja malucha i interweniowanie, jeśli wystąpią jakieś niepokojące objawy. Częste infekcje górnych dróg oddechowych, uszu, urazy lub zażywanie niektórych leków mogą spowodować uszkodzenia słuchu także w późniejszych etapach życia.

     Ważna z punktu widzenia nie tylko profilaktyki, ale także późniejszego karmienia jest także ocena budowy anatomicznej narządów artykulacyjnych. Już na porodówce logopeda, lub wykwalifikowana położna powinna sprawdzić czy dziecko nie ma zbyt krótkiego wędzidełka i czy nie występuje rozszczep wargi lub podniebienia. Wady te mogą utrudniać, lub nawet uniemożliwiać prawidłowe pobieranie pokarmu przez dziecko, a konsekwencjami może być mały przyrost wagi niemowlęcia, nieprawidłowy odruch ssania, oraz zły sposób oddychania.

     Kolejnym testem jest badanie odruchów i ich siły u niemowlęcia. Dotykanie ust i okolic warg, a także języka malca, w celu sprawdzenia czy wszystkie przebiegają prawidłowo. Jeśli odruchy są słabe, lub nie występują maluszek będzie wymagał  dalszej stymulacji i obserwacji.

     Niemniej ważny jest sam etap karmienia piersią, który prognozuje prawidłowy rozwój mowy – a to dzięki prawidłowemu ułożeniu ust, oraz dzięki ich prawidłowej pracy prowadzą do prawidłowego pobierania pokarmu, oddychania przez jamę nosową, i są swoistym treningiem buzi przed rozpoczęciem mówienia.

     Istotna jest także świadomość przyszłych, lub świeżo upieczonych mam o zdrowych nawykach i działaniach profilaktycznych pozwalających później na prawidłowy rozwój, takich jak:

• układanie dziecka do snu z główką lekko uniesioną względem tułowia, co pozwala na domykanie się warg i prawidłowe oddychanie przez nos
• zachęcanie od 4-5 miesiąca życia do jedzenia i picia łyżeczką, a po pojawieniu się ząbków wprowadzenie do diety dziecka pokarmów o coraz bardziej złożonej strukturze i w końcu twardszych pozwalających na gryzienie
• eliminowanie złego nawyku ssania palców, lub smoczka po pierwszym roku życia, które mogą prowadzić do wady zgryzu, lub podniebienia gotyckiego, co ma duży wpływ na powstawanie wad wymowy
• pozwolenie dziecku na czołganie się, podnoszenie i raczkowanie na odpowiedniej powierzchni, co pozwala na prawidłowe kształtowanie się mięśni korpusu, karku i szyi, a także trening przewodzenia między półkulami mózgu (dzięki ruchom naprzemiennym całego ciała), który pozytywnie wpływa na procesy myślowe i uczenie się dziecka.     

Źródło: G. Gunia V. Lechta Wprowadzenie do logopedii, www.babyboom.pl