Kształtowanie się mowy dziecka

   

    Pierwsze wypowiedziane przez dziecko słowa są dla każdego rodzica bardzo emocjonującym wydarzeniem. Sam fakt oczekiwania na pierwsze ,,mama’’ wydobywające się z ust pociechy jest w rodzicielstwie niczym rytuał przejścia. Każde kolejne nowe wyrazy pozwalają na coraz głębsze zrozumienie i porozumienie z rosnącym na naszych oczach małym człowiekiem. Ale kiedy możemy się ich spodziewać? Co powinno zwrócić naszą uwagę, a co zaniepokoić? Do tego potrzebujemy zrozumieć jak rozwija się u dzieci język i zdolność do świadomego posługiwania się nim.

L. Karczmarek opisał następujące po sobie okresy kształtowania się mowy dziecka jako:

1. Etap przygotowawczy – jest to moment od 3 do 9 miesiąca ciąży, kiedy to podczas intensywnego rozwijania płodu wytwarzają się u dziecka organy nadawcze, czyli wszystkie części ciała pozwalające na wydawanie dźwięku (krtań, ścieżki nerwowe, płuca), na jego kontrolowanie (słuch, wzrok), oraz organizujące przekaz (czyli obszary myślowe). Także już w czasie trwania ciąży płód jest w stanie odbierać pierwsze wrażenia, które zostają zapisane w pamięci jak na przykład rytm kołysania w brzuchu matki, dźwięk jej głosu.

2. Okres melodii (sygnału apelu) – przypada na okres od urodzenia, do ukończenia pierwszego roku życia. Dziecko komunikuje swoje potrzeby głównie za pomocą krzyku i płaczu. Mniej więcej w drugim miesiącu życia rozpoczyna się okres głużenia, który obejmuje wszystkie wydawane przez dziecko mlaśnięcia, gardłowe bulgotania, mruczenia i jęki, które stopniowo przeradzają się w dobrze rozpoznawalne samogłoski, a później spółgłoski. Głużą także dzieci głuche, jednak ustępuje ono stopniowo do 18 miesiąca życia. Natomiast w drugiej połowie pierwszego roku życia obserwujemy gaworzenie – różniące się od głużenia świadomością i celowością. Maluch zaczyna wtedy bawić się swoim głosem i ćwiczyć wydawanie poszczególnych dźwięków.

3. Okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) – zazwyczaj występuje od pierwszego do drugiego roku życia i na tym etapie dziecko z poznanych przez siebie sylab potrafi tworzyć pierwsze zlepki wyrazowe. Z czasem potrafi także komunikować swoje potrzeby za pomocą wyrazo-zdania (,,daj’’, ,,śiśi’’, ,,mama’’, ,,dada’’).

4. Okres zdania (sygnału dwuklasowego)- przypada na drugi, trzeci rok życia. Dziecko na tym etapie zna zazwyczaj od 800 słów, a zasób jego słownictwa stale i bardzo szybko się poszerza. Buduje też coraz poprawniej zdania, choć odmiana słów często jest jeszcze przypadkowa.

5. Okres swoistej mowy dziecka (swoistych form językowych) – trwa on od trzeciego do siódmego roku życia, dziecko posługuje się pełnymi zdaniami i zaczyna coraz częściej mówić zgodnie z formami, które obowiązują. Zna od 3500 słów do nawet 7000 opanowuje też najczęściej do piątego roku życia poprawną wymowę wszystkich głosek w tym najtrudniejszej ,,r’’.

Co zatem powinno zwrócić naszą szczególną uwagę?

     Już w pierwszych miesiącach życia powinniśmy zadbać o delikatną stymulację wzroku dziecka. Umiejętność koncentrowania wzroku i podążania za obserwowanym obiektem będzie później kluczowa dla rozwoju komunikacji, kiedy maluch zacznie naśladować mimikę twarzy rodzica, a później powtarzać za nim dźwięki. W tym celu przydatne okażą się kontrastowe karty z prostymi kształtami, a później kolorowe zabawki i obrazki, które początkowo będziemy umieszczać mniej więcej w odległości 50cm od dziecka. Z czasem odległość tą będziemy zmniejszać, tak by dziecko mogło ćwiczyć zarówno skupienie wzroku jak i jego ostrość na bliższych obiektach.

Zaniepokoić powinien nas brak kontaktu wzrokowego z dzieckiem, oraz brak jego zainteresowania nowymi obiektami. W takim przypadku powinniśmy poszukać porady u specjalisty.

 

     W wieku dwóch lat uznaje się, że dziecko powinno już być w stanie wymawiać chociaż kilka prostych, jednoczłonowych wyrazów, nazw osób lub sytuacji, które są mu dobrze znajome. Na tym etapie dobrze jest wprowadzić książeczki i zabawki pozwalające na dużą kreatywność w zabawie, ale także posiadające jak najbardziej realne obrazki, które pozwolą, szybko rozwijającemu się dziecku, coraz lepiej poznawać otaczającą je rzeczywistość. Jeśli nie zauważamy u naszej pociechy przejścia do tego etapu nie czekajmy! Szukajmy porady u logopedy, który będzie potrafił ocenić, czy takie opóźnienie jest czymś groźnym, czy wynika ze specyficznego tempa rozwoju dziecka. Jeśli okaże się, że rozwój z jakiegoś powodu został zaburzony im wcześniej zaczniemy działać tym dziecko ma większe szanse wrócenia na ścieżkę prawidłowego rozwoju.

     W wieku trzech lat dziecko swobodnie komunikuje już swoje potrzeby. Potrafi zadawać pytania, oraz chętnie opowiada o swoim otoczeniu. Ze względu na nie pełną gotowość narządów artykulacyjnych, które wciąż trenują wymawianie poszczególnych głosek, typowe dla tego okresu są uproszczenia i nie powinno nas martwić, że nasze dziecko nie wszystkie wyrazy wymawia poprawnie. Powinniśmy z nim cierpliwie ćwiczyć i czekać, aż pożądana wymowa stanie się dla niego naturalna. Na tym etapie powinniśmy kategorycznie oduczyć naszą pociechę noszenia smoczka, czy ssania kciuka, gdyż takie zachowanie przedłużając się nie tylko wpływa później na prawidłową wymowę, ale także może powodować wady zgryzu. Powinniśmy też zwracać uwagę na to, jak sami wyrażamy się w stosunku do dziecka. Błyskawicznie poszerzające swój zasób słownictwa może przejąć po nas złe nawyki, lub zdrobnienia, od których używania ciężko nam się przy dziecku powstrzymać.

     Czwarty rok życia dziecka to okres dużej aktywności zarówno ruchowej jak i werbalnej. Dziecko rozumie coraz więcej, a do tego dochodzi ogromna potrzeba poznania otaczającego je świata. Na tym etapie maluch zadaje mnóstwo pytań, potrafi aktywnie opowiadać o tym, co się wydarzyło, oraz co robił w przeszłości. Zasób słownictwa dziecka w tym wieku gwałtownie rośnie, ale też jego sprawność artykulacyjna jest coraz lepsza. Wszystkie nieprawidłowości w wymowie głosek powinny stopniowo zanikać, a w wieku lat pięciu nasza pociecha powinna zacząć wymawiać ,,r’’. Wszelkie trudności w budowaniu logicznych ciągów przyczynowo- skutkowych, opory w tworzeniu rozbudowanych zdań, czy trudności z koncentracją powinny być dla nas sygnałem do obserwacji. Jeśli błędna wymowa, lub nieprawidłowa konstrukcja zdań utrzymuje się do szóstego, a nawet siódmego roku życia, lub wyżej powinniśmy poszukać rady u specjalisty, gdyż mogą to być zarówno objawy wady wymowy, ryzyko zagrożenia dysleksją, trudności wynikające z dezintegracji sensorycznej, lub objawy zaburzeń rozwoju intelektualnego. 

Źródło: E. J. Lichota Terapia logopedyczna; G. Gunia Wprowadzenie do logopedii; loogomowa.pl;

Zdjęcia: K. Grdeń